Koray Gündoğdu
EMC’de İndüktörler
Ferrit Boncuklar Nedir?
Ferrit boncuklar, yüksek frekanslı gürültüyü bastırmada ve istenmeyen radyasyonu önlemede önemli bir rol oynayan manyetik bileşenlerdir. Ferrit boncuklar, demir(III) oksit (Fe₂O₃) gibi bir manyetik malzeme (ferrit) ile kaplanmış elektriksel iletkenlerdir. Bu bileşenler, yüksek frekanslı sinyalleri (genellikle 1 MHz’in üzerinde) zayıflatır ve bu sinyalleri ısı olarak dağıtır. Frekansa bağlı olarak farklı empedans seviyeleri sunarlar ve çeşitli boyut ve şekillerde bulunurlar. İşlevleri, frekansa bağlı olarak şu şekilde açıklanabilir:
- Doğru akım (DC, 0 Hz) ile rezonans frekansı (fr) arasında: Ferrit boncuk indüktif olarak davranır, yani bir indüktör gibi işlev görür.
- Rezonans frekansı (fr) noktasında: Empedansı tamamen dirençli hale gelir.
- Rezonans frekansının üzerinde: Parazitik elemanlar nedeniyle empedans kapasitif hale gelir ve bu bölgede ferrit boncuklar etkili bir filtre olarak çalışmaz.
Gürültü ile mücadelede en önemli frekans aralığı dirençli olan bölgedir, çünkü bu aralıkta ferrit boncuklar esas olarak indüktör gibi davranmayı bırakıp dirençli hale gelir ve gürültüyü dağıtarak ısı üretirler. Bu da gürültü bastırmada etkinlik sağlar.
Ferrit Boncuk Türleri Nelerdir?
- Eksenel Ferrit Boncuklar – Kablo Montajlı
Bu tür ferrit boncuklar, kabloların üzerine montaj için tasarlanmıştır ve genellikle kablo bağlantılarında gürültü filtreleme amacıyla kullanılır. - Çip Ferrit Boncuklar – PCB Montajlı
Bu tür ferrit boncuklar, baskılı devre kartlarına (PCB) montaj için uygundur. Genellikle alan kısıtlamalarının olduğu yerlerde tercih edilir ve daha kompakt uygulamalarda kullanılır.
Eksenel ferrit boncuklar, silindirik bir şekle sahip manyetik bir malzemeden oluşur; bu silindirin içinden bir veya daha fazla tel geçmektedir. Manyetik malzeme, manyetik alanı sınırlar ve yüksek frekanslarda yüksek kayıplar sunar, bu nedenle yüksek frekanslı gürültüyü filtrelemek için mükemmel bir çözümdür (tipik olarak f=1MHz’den f=1GHz’ye kadar).
Eksenel ferrit boncukların bir alt grubu olan klips ferritler, tasarımı tamamlanmış sistemlerde müdahale sorunlarını çözmek için yaygın olarak kullanılır; bu tür sistemlerde başka yerlerde (örneğin, Baskılı Devre Kartı (PCB) üzerinde) çok fazla değişiklik yapmak için yeterli alan veya zaman yoktur. Klips ferritler, çeşitli şekil ve boyutlarda gelir ve tasarıma çok esnek bir şekilde monte edilebilirler, bu da gürültü akımlarını (örneğin, kablolar üzerinden geçen ortak mod gürültüsü) bastırmak için idealdir.
Uygulamalar
Çip ferrit boncuklar, Yüzey Monteli Cihaz (SMD) ferrit boncuklar olarak da bilinir. Modern montajlı baskılı devre kartları (PCB’ler), yüzlerce hatta binlerce SMD bileşeni içerebilir ve çip ferrit boncukları, aynı karttaki diğer daha gürültülü bileşenlerden gelen parazitlere karşı hassas elektronik devreleri korumak için yaygın olarak kullanılır. Çip ferrit boncukları, SMD kapasitörleri veya dirençleri ile aynı boyutlara sahiptir.
Ferrit Boncukların Modellemesi
Ferrit boncukları doğru bir modelle modellemek, onların davranışını tahmin etmek ve amacınıza en uygun olanı seçmek için kritik öneme sahiptir. Ferrit boncuklar şu bileşenlerle modellenebilir:
- Rdc: Doğru Akımda Direnç.
- Rac: Alternatif Akımda Direnç.
- Lbead: Boncuk Endüktansı.
- Cpar: Parazitik Kapasite.
Tüm parametreler genellikle üreticiler tarafından belirli frekanslarda, örneğin 100 MHz’de, verilmektedir. Ferrit boncuklarının kullanılabileceği birçok durum bulunmaktadır. İşte bazı örnekler:
- Farklı Gürültü Filtresi: Aşağıdaki örnekte, L1 ve C1, girişteki dış etkenlerin etkisini azaltarak bir düşük geçiren filtre işlevi görür ve operasyonel amplifikatörün girişine gelen gürültüyü filtreler.
- Güç Kaynağı Hat Filtresi: İki kondansatör ve bir ferrit içeren bir PI filtresi, güç hattındaki yüksek frekanslı gürültüyü bastırmak ve gürültülü ile hassas devreler arasında ayrım sağlamak için kullanılabilir.
- Kablolar için Ortak Mod Filtresi: Bir devredeki iki iletkenin her ikisinde de gürültü olduğunda (ortak mod gürültüsü), bir ferrit kelepçe, manyetik alanı yoğunlaştırarak bir iletkenin gürültü etkisini diğer iletkenle dengeleyebilir.
Ortak mod gürültü filtreleme nedir?
– Kelepçe ferritleri (kablo ferritleri)
– Ortak mod bobinleri
Her ikisi de elektromanyetik uyumluluk (EMC) alanında ortak mod gürültüyü filtrelemek için yaygın olarak kullanılmaktadır.
Ortak mod gürültü, yayılma emisyonlarının en yaygın kaynaklarından biridir. Ortak mod gürültü akımı, sinyal ileri ve geri dönüş sinyal yolunda aynı yönde akar. Ortak mod gürültünün farklı kaynakları vardır, örneğin kapasitif bağlanma (ileri ve geri akım sinyal yoluna eş zamanlı olarak) veya gürültülü referans noktası. Ortak mod gürültü mevcut olduğunda iki etki meydana gelebilir:
– İstenmeyen antenler (örneğin, uzun kablolar) tarafından oluşturulan yayılımlı emisyonlar.
– Dengesiz hatlardan kaynaklanan diferansiyel mod gürültü (ortak moddan diferansiyel moda dönüşüm).
Ferrti Nüve (Kelepçe Ferritleri) Nedir?
Kelepçe ferritleri – ayrıca kablo ferritleri olarak da adlandırılır. Açılabilen ve bir tel veya kablonun etrafına yerleştirilebilen ferritlerdir. Terminali sökmeden kablo bağlantılarının etrafına yerleştirilebilmeleri nedeniyle oldukça kullanışlıdırlar. Kelepçe ferritleri, MnZn veya NiZn gibi yüksek manyetik geçirgenliğe sahip malzemelerden üretilmiştir. Bu malzemelerin yüksek geçirgenliği, ortak mod akımının manyetik alan hatlarının bu kelepçe ferritleri içinde yoğunlaşmasını “zorlar”.
Kelepçe Ferritlerinin (Ferrit Nüve) Özellikleri Nelerdir?
Fiziksel açıdan bakıldığında, kelepçe ferritleri ferrit boncukları gibi çalışır. Frekansa bağlı bir empedansa sahiptirler. Frekans arttıkça, ferrit boncukları indüktif davranır ve frekans rezonans frekansına ulaştığında bu davranış değişir. Rezonans frekansı etrafında, bir ferrit boncuğu dirençli hale gelir ve bu nedenle ortak mod gürültüsünü etkili bir şekilde bastırmaya yardımcı olur. Daha yüksek frekanslar için ise ferrit kapasitif bir davranış sergiler.
Ferrit Nüvelerin (Kelepçe Ferritlerinin) Ana Parametreleri
Kelepçe ferritleri çeşitli tip ve boyutlarda gelir. Uygun olanı seçmek için bazı temel yönleri bilmek önemlidir:
- Malzeme: Manyetik malzeme ve geçirgenliği, bir ferritin kullanışlı frekans aralığını belirler. Birçok malzeme türü bulunmaktadır. Burada en önemli olanlar: Düşük frekanslar için uygun olan demir tozu (Fe); birkaç MHz’den 30 MHz’ye kadar uygun olan MnZn çekirdekleri; birkaç MHz’den 1 GHz’ye kadar uygun olan NiZn.
- Curie Sıcaklığı (Tc): Manyetik malzemeler, Curie sıcaklığı değerine ulaşana kadar özelliklerini korurlar. Daha yüksek sıcaklıklarda, bir ferrit kalıcı magnetizmasını kaybeder ve dolayısıyla tüm filtreleme yeteneklerini de kaybeder. Genellikle sıcaklık değerleri birkaç yüz [ºC] ile yüksektir. Genellikle Curie noktası, önerilen çalışma sıcaklığından çok daha yüksektir, bu nedenle ferritlerin bu yüksek sıcaklıklarda çalıştırılmaması gerekir. Örneğin, Würth Elektronik bazı ferritler için Tc’yi 150ºC olarak belirtmektedir.
- Boyut: Bir ferritten geçirilebilecek maksimum tel boyutu ve sarım sayısı.
- Doyma: Ferromanyetik malzemelerden yapılan diğer parçalar gibi, kelepçe ferritleri artan akım ile davranışlarını değiştirir. Ancak, istenmeyen radyasyona neden olan ortak mod akımları genellikle mikro- veya miliamper aralığındadır. Bu nedenle, doygunluk akımı, ortak mod elektromanyetik girişim (EMI) filtreleri olarak kablo ferritleri için genellikle bir sorun değildir.
Ortak Mod Bobinleri Nedir?
Ortak mod bobinleri (ortak mod boğucuları), akım telafisi yapılmış boğucular olarak da bilinir, esasen bir çift bağlı indüktördür.
Her bir indüktörden geçen diferansiyel akım, bir manyetik alan oluşturur ve bu indüktörler bağlı olduğu için, bir indüktör tarafından oluşturulan manyetik alan, diğer indüktör tarafından oluşturulan alanla karşıt yönde olur; böylece her iki iletken için döngüsel olarak bulunan ortak manyetik enerjiyi ortadan kaldırır.
Ortak mod bobinlerinin özellikleri
İdeal bir ortak mod boğucu (bobin), tüm ortak mod gürültüsünü ortadan kaldırır (sonsuz ortak empedans) ve tüm diferansiyel sinyallerin geçmesine izin verir (sıfır diferansiyel empedans). Gerçek dünyada, her iki özellikte de sınırlamalar bulunmaktadır, bu nedenle doğru boğucuyu (bobini) seçmek için uygulama ve frekans özelliklerini bilmek önemlidir.
Daha önce tanıtıldığı gibi, ortak mod sinyallerine sunulan empedansa ortak empedans, diferansiyel sinyallere sunulan empedansa ise diferansiyel empedans denir. Bu iki parametrenin ölçümü bir ağ analizörü kullanılarak yapılabilir. Her frekans yanıtı ölçümü için, ortak mod boğucularının girişleri ve çıkışları aşağıdaki resimde gösterildiği gibi kısa devre yapılmalıdır. Veri sayfaları genellikle hem ortak mod hem de diferansiyel mod empedanslarını içeren eğriler içerir ve genellikle logaritmik ölçekle [dB] gösterilir. Bu, boğucular üzerinden akan ortak mod ve diferansiyel mod sinyallerine uyguladıkları zayıflatma hakkında bilgi sağlar.
Ortak Mod Bobinlerinin Temel Parametreleri
Bir ortak mod bobini seçerken, dikkate alınması gereken en önemli parametreler şunlardır:
- Akım Değeri [A]: Çekirdek doygunluğuna ulaşmadan uygulanabilecek maksimum RMS (kök ortalama kare) akımı. Maksimum doygunluk akımı için biraz pay bırakmak, çekirdek doygunluğundan kaçınmak için kritik öneme sahiptir. Ancak, istenmeyen yayılmış emisyonlardan sorumlu olan ortak mod akımları genellikle mikro veya miliamper aralığındadır. Bu nedenle, doygunluk akımı genellikle ortak mod elektromanyetik girişim (EMI) filtreleri için bir sorun değildir. Ortak mod boğucularının akım değerini sınırlayan faktör, sargıların bakır direnci Rdc’dir, çünkü bu, boğucunun termal ısınmasına yol açar.
- Malzeme: Çekirdek malzemesi, frekans bandını ve doygunluk sınırlarını belirleyecektir. Manyetik geçirgenlik µr, malzemedeki manyetik akının yoğunlaşma kapasitesini tanımlar.
- Doğru Akım Direnci Rdc [Ω]: 0 Hz’deki maksimum dirençtir. Her bakır telin 0 Ohm’dan büyük bir direnci olduğu gerçeğinden kaynaklanır. Ortak mod boğucusunun maksimum güç kayıplarını belirleyecektir.
- Nominal İndüktans [H]: Genellikle indüktansın ölçüldüğü test ile birlikte verilir (frekans ve uygulanan akım). Bu nedenle, zayıflatma eğrileri tamamen düz değildir ve bu durum kendine rezonansın bir nedenidir.
Gerçek Uygulamalar
- Ortak mod bobinleri sıklıkla güç giriş hatlarını filtrelemek için kullanılır. Bu durumda, ortak mod boğucu dış güç kaynağından gelen gürültüyü ve tersi yönde gürültüyü azaltır.
- Diferansiyel İletişim Hatlarında – otomotivde yaygın olarak kullanılan Kontrol Alanı Ağı (CAN) gibi – ortak mod bobinleri, sinyaller diğer parçalara taşınmadan önce filtreleme işlemi yapar.
- Yüksek Hızlı Uygulamalarda, Universal Serial Bus (USB) gibi, genellikle kablonun bir ucuna veya hatta her iki ucuna bir ferrit bead eklenir. Bu, kablo üzerinden akan ortak mod akımlarını zayıflatarak istenmeyen radyasyonu önlemek için yapılır.
Sonuç Olarak;
Yüksek frekans (genellikle f >1MHz) parazitlerini farklı durumlarda (bir elektronik devresine ve bir elektronik devresinden) azaltabilen çok yönlü manyetik bileşenler olan ferrit boncuklar için Elektronik tasarım mühendisi olarak, hem teorik hem de pratik açıdan ferrit boncuklar hakkında iyi bir bilgiye sahip olmak önemlidir. Bu bilgi, karmaşık elektronik sistemlerin başarılı bir şekilde tasarlanması ve elektromanyetik uyumluluk (EMC) testlerini geçebilmek için temeldir.
Bununla birlikte yine aynı şekilde Kelepçe ferritleri ve ortak mod choke’ları, elektromanyetik uyumluluk (EMC) alanında kritik bileşenler olarak, Yüksek frekanslı ortak mod gürültü akımlarını zayıflatırlar ve dolayısıyla radyasyon emisyonlarını düşük tutmaya yardımcı olurlar. Kelepçe ferritleri, zaten montajı yapılmış bir sistemde kolayca kurulum yapılabildiği için sorun giderme amaçlarıyla yaygın olarak kullanılmaktadır. Ortak mod choke’ları (bobinleri) ise güç kaynaklarında ve yüksek hızlı diferansiyel sinyal hatlarında (örneğin, CAN, Ethernet, LVDS) ortak mod gürültüsünü bastırmak için önemlidir.
Koray Gündoğdu
Kurucu / Genel Müdür03.11.1983 yılında İzmirde doğmuştur. Dört çocuklu bir ailenin oğlu olan Koray GÜNDOĞDU, İlköğrenimini Kazım Karabekir İlköğretim Okulunda, Orta Öğrenimini de Karataş Lisesinde tamamlamıştır. Eğitim hayatında Fizik bölümü üzerine Yüksek Öğrenimini gerçekleştirdikten sonra, Muğla Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsünde bölümü üzerine yüksek lisansını tamamlamıştır. Eğitim hayatının ardından kariyerini Uygunluk Değerlendirme sektörü üzerine devam ettirmeye karar vermiştir. İş Güvenliği Uzmanlığı, ISO 9001 baş denetçiliği, ISO 14001 baş denetçiliği gibi görevlerde bulunmuş ve laboratuvar test alanlarında akreditasyon faaliyetleriyle kariyerine yeni bir yön vermiştir.
15 yıllı aşan tecrübe ve deneyimleri süresince Uygunluk Değerlendirme sektörüne yeni bir bakış açısı getirmeyi ilke edinmiş, 2014 yılında Femko Şirketini kurarak kısa sürede markalaşma adına köklü adımlar atmış ve Uluslararası areneda bir Türk firmasının adınından söz ettirmiştir.
Linkedin den Takip Edin Koray Gündoğdu: Diğer Yazıları
